Projekt ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (II)

W ramach działań zmierzających do implementacji Dyrektywy 2014/26/UE MKiDN przedstawiło propozycje nowych regulacji prawnych dotyczących m.in. obowiązkowego pośrednictwa OZZ, rozszerzonych licencji zbiorowych, zagranicznych OZZ, niezależnych podmiotów zarządzających prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Obowiązkowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania

Projektowane zmiany zakładają uporządkowanie i poszerzenie regulacji dotyczącej obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania przy zawieraniu umów licencyjnych (obowiązkowe pośrednictwo oparte na szczególnej podstawie ustawowej), tj. przypadków, w których możliwość uzyskania zgody na korzystanie z utworu bezpośrednio od uprawnionego (i odwrotnie – możliwość indywidualnego licencjonowania swojej twórczości przez uprawnionych) jest całkowicie albo częściowo wyłączona. Nowe przypadki obowiązkowego pośrednictwa obejmą nadawanie, publiczne udostępnianie „na żądanie” i zwielokrotnianie przez nadawcę utworów zawartych w jego własnych audycjach archiwalnych, czyli audycjach wyprodukowanych przed wejściem w życie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (nowy art. 212 ustawy o prawie autorskim), oraz publiczne odtwarzanie utworów nadawanych w programach radiowych i telewizyjnych (nowy art. 213 ustawy o prawie autorskim).

Rozszerzone licencje zbiorowe

Uzupełnieniem przepisów o obowiązkowym pośrednictwie organizacji zbiorowego zarządzania będzie nowy rozdział 5a w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych dotyczący rozszerzonych licencji zbiorowych, tj. licencji, które będą upoważniać do korzystania z repertuaru niereprezentowanego przez żadną organizację. Podstawa działania organizacji zbiorowego zarządzania w odniesieniu do uprawnionych, z którymi nie podpisano umowy o zbiorowy zarząd, dotychczas budziła bardzo wiele wątpliwości. W orzecznictwie i doktrynie prawa autorskiego brak jest zgody co do tego, czy podstawą tą – a tym samym podstawą roszczeń organizacji wykraczających poza faktycznie powierzony repertuar – jest obowiązkowe pośrednictwo, uznanie organizacji za „właściwą”, domniemanie reprezentacji, powoływanie się przez organizacje na przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia czy też określana w różny sposób kombinacja powyższych podstaw. Projektowane przepisy zmierzają do uporządkowania tych kwestii w oparciu o rozwiązania znane w systemach skandynawskich, gdzie mechanizmy rozszerzonych zbiorowych licencji są powszechnie stosowane od kilkudziesięciu lat. Proponowane rozwiązanie zakłada, iż zawarta z organizacją zbiorowego zarządzania zbiorowa umowa licencyjna na korzystanie z określonej kategorii utworów, będzie upoważniała użytkownika, w zakresie i na warunkach określonych w umowie, do korzystania także z utworów tej samej kategorii, do których prawa przysługują uprawnionym niereprezentowanym przez żadną organizację (przepis zakłada zarówno możliwość fakultatywnego, jak i przymusowego rozszerzonego licencjonowania). Niereprezentowany uprawniony zachowuje indywidualne roszczenie wobec organizacji o zapłatę wynagrodzenia z tytułu udzielonej licencji oraz ma możliwość wystąpienia z systemu rozszerzonych licencji zbiorowych (system opt-out). Rodzaje użytku utworów w ramach rozszerzonego zbiorowego zarządu ma określić Minister Kultury w drodze rozporządzenia.

Projektowane przepisy konstrukcyjnie przypominają funkcjonującą już w obrocie prawnym regulację odnoszącą się do korzystania z dzieł niedostępnych w obrocie handlowym (tzw. utwory out of commerce). Obie instytucje oparte są na podobnym założeniu – organizacja zbiorowego zarządzania uprawniona jest do zawierania umów w odniesieniu do pewnego rodzaju utworów, zaś uprawniony może się sprzeciwić objęciu swoich utworów rozszerzonym zbiorowym zarządem. Warto zwrócić uwagę, że Trybunał Sprawiedliwości UE wypowiedział się niedawno na temat dysponowania przez organizację zbiorowego zarządzania utworami mimo braku odpowiedniej umowy z reprezentowanym twórcą (wyrok z 16 listopada 2016 r. w sprawie C-301/15 Marc Soulier i Sara Doke przeciwko Premier ministre i Ministre de la Culture et de la Communication), wskazując, iż zgodna z prawem UE konstrukcja zarządzania takimi utworami powinna umożliwiać uprzednie poinformowanie uprawnionego o zamiarze eksploatacji jego utworu oraz wyrażenie przez niego skutecznego sprzeciwu wobec planowanego wykorzystania, nie zaś tylko dawać możliwość sprzeciwienia się takiemu korzystaniu post factum. Rozwiązanie proponowane przez projektodawców zdaje się zatem nie uwzględniać wykładni dokonanej przez Trybunał. Dodatkowo zastrzeżenia budzi proponowane określanie zakresu umocowania organizacji zbiorowego zarządzania przez wskazanie rodzajów utworów lub artystycznych wykonań, pól eksploatacji i sposobów korzystania oraz kategorii użytkowników albo kategorii utworów w drodze rozporządzenia. Rozwiązanie takie należy ocenić jako uzależniające de facto zakres rozszerzonego zbiorowego zarządu od woli ministra, a więc podmiotu niezwiązanego z systemem prawa autorskiego – dziedziną prawa prywatnego – jako takim. Materia ta powinna pozostawać uregulowana ustawowo.

Reprezentatywna organizacja zbiorowego zarządzania

W związku z wprowadzeniem do polskiego prawa rozszerzonych zbiorowych licencji ustawodawca planuje także pojawienie się kategorii reprezentatywnej organizacji zbiorowego zarządzania (organizacja reprezentatywna będzie m.in. upoważniona do zawierania umów w zakresie rozszerzonych licencji). Zgodnie z projektowaną definicją organizacją reprezentatywną jest organizacja, która jako jedyna posiada zezwolenie na zbiorowe zarządzanie prawami danej kategorii uprawnionych do danego rodzaju utworów lub przedmiotów praw pokrewnych na danym polu eksploatacji, zaś w przypadku, kiedy zezwolenie na zbiorowe zarządzanie prawami danej kategorii uprawnionych do danego rodzaju utworów lub przedmiotów praw pokrewnych na danym polu eksploatacji posiada więcej niż jedna organizacja, organizacją reprezentatywną jest ta, która w tym zakresie reprezentuje największą liczbę uprawnionych na podstawie umowy o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi lub umowy o reprezentacji z inną organizacją zbiorowego zarządzania. Reprezentatywność organizacji stwierdzał będzie minister, zaś decyzja o stwierdzeniu reprezentatywności może być z urzędu w każdym czasie uchylona lub zmieniona w przypadku istotnej zmiany okoliczności. Wypada zauważyć, że planowana definicja reprezentatywności i kryteria jej określania nie zostały dość precyzyjnie wskazane, dodatkowo pozostaną one uzależnione od – w zasadzie arbitralnej – decyzji ministra, co może stać w sprzeczności z zasadą konkurencyjności i transparentności organizacji zbiorowego zarządzania.

Zagraniczna organizacja zbiorowego zarządzania

W związku z próbą przełamania w Dyrektywie dotychczasowych zasad funkcjonowania organizacji zbiorowego zarządzania na zasadzie kompetencji terytorialnej, Dyrektywa ustanowiła zasadę, że obywatel państwa UE może powierzyć swoje prawa autorskie na wybranym terytorium dowolnej organizacji zbiorowego zarządzania, niezależnie od jego obywatelstwa i od państwa siedziby organizacji. W projektowanej ustawie znajduje się wobec tego definicja zagranicznej organizacji zbiorowego zarządzania – ustawa definiuje ją jako podmiot uznany za organizację zbiorowego zarządzania w państwie swojej siedziby. Z uwagi na to, że w świetle tej definicji zagraniczna organizacja nie dysponuje zezwoleniem na działalność uzyskaną od polskiego ministra, zagraniczna organizacja nie jest organizacją zbiorowego zarządzania w rozumieniu ustawy. Powstaje zatem pytanie, czy organizacje zbiorowego zarządzania zza granicy nie mają zablokowanej możliwości działania w Polsce, a co za tym idzie – o prawidłową implementację Dyrektywy w tym zakresie.

Niezależne podmioty zarządzające prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi

Nowością w projektowanej ustawie będzie regulacja działalności „niezależnych podmiotów zarządzających prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi”. Podmiot taki oznacza zgodnie z Dyrektywą każdą organizację upoważnioną z mocy prawa lub w drodze powierzenia, licencji lub innego uzgodnienia umownego do zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w imieniu więcej niż jednego podmiotu uprawnionego, dla zbiorowej korzyści tych podmiotów uprawnionych, której jedynym lub głównym przedmiotem działalności jest zarządzanie tymi prawami, i która nie należy do podmiotów uprawnionych ani nie podlega ich kontroli, bezpośrednio lub pośrednio, w całości lub w części, oraz jest organizacją nastawioną na zysk. Niezależne podmioty zarządzające wykonują zatem w pewnym zakresie działalność taką samą jak organizacje zbiorowego zarządzania, jednakże bez podlegania rygorom przewidzianym dla tych pierwszych (co oczywiste, organizacja zbiorowego zarządzania nie może być równocześnie niezależnym podmiotem zarządzającym). Definicją objęte będą zatem podmioty prowadzące działalność gospodarczą, której głównym przedmiotem jest zarządzanie prawami na rzecz uprawnionych na podstawie udzielonego przez nich dowolnego tytułu prawnego (pełnomocnictwa, umowy agencyjnej, licencji itp.). Podmioty takie, w odróżnieniu od organizacji zbiorowego zarządzania, nie będą mogły dokonywać czynności z rozszerzonym skutkiem – będą mogły reprezentować uprawnionych wyłącznie w zakresie, w jakim upoważnia ich do tego umowa. Projektowane przepisy dotyczące niezależnych podmiotów zarządzających są dość ogólnikowe i nie określają bardziej szczegółowych zasad funkcjonowania tych podmiotów, co może w praktyce budzić wątpliwości związane z ich działalnością.

Przepisy o zbiorowym zarządzie a przepisy o ochronie konkurencji

W ramach uwag końcowych można zauważyć, że w projektowanej ustawie brakuje przepisu, który w jednoznaczny sposób określałby relację przepisów ustawy o zbiorowym zarządzaniu do innych regulacji wynikających z prawa unijnego i krajowego, w tym w szczególności odnoszących się do prawa konkurencji (zgodnie z motywem 56 Dyrektywy). W przeszłości niejednokrotnie bowiem powstawały wątpliwości co do tego, czy działalność organizacji zbiorowego zarządzania podlega krajowym i unijnym przepisom o ochronie konkurencji.



ZESPÓŁ

NASZE DANE