Projekt ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (I)

MKDiN skierowało do konsultacji publicznych projekt ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi. Ustawa ma na celu wdrożenie do polskiego prawa Dyrektywy 2014/26/UE w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym.

Założenia

Jak wskazują autorzy projektu ustawy w jego uzasadnieniu, konieczność wdrożenia przepisów Dyrektywy staje się dla polskiego ustawodawcy okazją do rozwiązania problemów i niejasności związanych z działalnością organizacji zbiorowego zarządzania w Polsce oraz przyjęcia nowej, kompleksowej regulacji zbiorowego zarządu, która znacząco poszerzy zakres kwestii regulowanych na poziomie ustawowym, a także uszczegółowi niektóre z istniejących już rozwiązań.

Dyrektywa 2014/26/UE zawiera dość szczegółową regulację niemal wszystkich aspektów działalności organizacji zbiorowego zarządzania. Tymczasem dotychczas obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące tych podmiotów, zawarte w rozdziale 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, są dość ogólnikowe i fragmentaryczne. Regulacja ta stała się zresztą z pewnością jedną z przeszkód w ukształtowaniu się w Polsce w pełni efektywnego systemu zbiorowego zarządu – w dość powszechnej opinii, zwłaszcza użytkowników treści prawnoautorskich, działalność organizacji zbiorowego zarządzania w Polsce jest oceniana jako mało przejrzysta, zaś pośrednictwo tych organizacji jako swoistego rodzaju obciążenie, a nie ułatwienie w prowadzeniu działalności przez użytkowników.

Stąd też pojawił się postulat szerszego uporządkowania zasad funkcjonowania działalności organizacji zbiorowego zarządzania spotkał się z uznaniem wielu środowisk, w tym prawniczych. Niektóre zaproponowane rozwiązania budzą jednak wątpliwości.

Zakres nowej ustawy

Ustawa określa:

ogólne zasady funkcjonowania organizacji zbiorowego zarządzania (m.in. obowiązek podjęcia przez organizację zbiorowego zarządzania na żądanie uprawnionych, niezależnie od podstawy prawnej prowadzenia tego zarządu, obowiązek jednakowego traktowania uprawnionych, brak możliwości odmowy użytkownikowi zawarcia umowy o korzystanie z utworów lub poboru wynagrodzenia za korzystanie bez ważnego powodu, itp.),

> kwestię zezwoleń na zbiorowe zarządzanie,

> statut, członkostwo i organy organizacji zbiorowego zarządzania,

> relacje z uprawnionymi i zarządzanie przychodami z ich praw,

> relacje z użytkownikami,

> obowiązki informacyjne i sprawozdawcze organizacji zbiorowego zarządzania,

> zasady działania Komisji Prawa Autorskiego,

> nadzór nad organizacjami zbiorowego zarządzania, a także

> licencje wieloterytorialne oraz rozszerzone licencje zbiorowe.

Model organizacji zbiorowego zarządzania

Projektowana ustawa utrzymuje dotychczasową koncepcję organizacji zbiorowego zarządzania jako podmiotu działającego w formie prawnej stowarzyszenia, co jest wyrazem kontynuacji w projekcie zasady samorządności i autoreprezentacji twórców i artystów, zakładającej, że pierwotnie uprawnieni do utworów i artystycznych wykonań będą mieli decydujący głos w zarządzaniu swoimi prawami.

Projektodawca nie zdecydował się na zmianę modelu organizacji zbiorowego zarządzania na formułę organizacji o charakterze czysto gospodarczym, spotykaną w innych krajach UE, w której skupieni są uprawnieni do utworów, tj. podmioty dysponujące jakimkolwiek tytułem prawnym do utworów lub artystycznych wykonań, nie tylko twórcy i wykonawcy utworów, ale i podmioty, które nabyły tytuły do utworów w drodze następstwa prawnego, w szczególności wynikającego z umów zawieranych w ramach swobody czynności prawnych.

Jednocześnie projektowana ustawa przewiduje dalsze wzmocnienie zasady samorządności poprzez zwiększenie wpływu twórców i innych podmiotów praw autorskich na działalność organizacji. Działalność organizacji zbiorowego zarządzania w Polsce nadal będzie zatem podlegać przepisom ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, zaś przepisy projektowanej ustawy będą więc miały wobec niej charakter lex specialis (w praktyce przepisy prawa stowarzyszeniach znajdą zastosowanie tylko w zakresie nieuregulowanym projektowaną ustawą).

Zezwolenie MKiDN

Podjęcie działalności w zakresie zbiorowego zarządzania będzie wymagało – tak jak do tej pory – uzyskania zezwolenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zostanie też zachowany dotychczasowy mechanizm udzielania zezwoleń dopuszczający pluralizm organizacji zbiorowego zarządzania, czyli możliwość funkcjonowania więcej niż jednej krajowej organizacji na tym samym polu eksploatacji i w stosunku do tej samej kategorii praw.

Jednocześnie projekt przewiduje, że dotychczas udzielone zezwolenia zostaną poddane procedurze przeglądowej w celu dostosowania ich do nowych przepisów (art. 112).

Obecnie funkcjonujące w obiegu prawnym zezwolenia na zbiorowe zarządzanie zostały bowiem wydane w przeważającej większości w latach 90-tych XX wieku, zaś kształt sytuacji prawnej ukształtowanej tymi zezwoleniami spotyka się z narastającą krytyką. Główny zarzut wskazuje na niedostosowanie niektórych zezwoleń do zakresu działalności od wielu lat faktycznie wykonywanej przez część organizacji, ukształtowanie części z zawartych w zezwoleniach uprawnień w oderwaniu od realnych możliwości zbiorowego zarządzania określonymi typami utworów lub przedmiotów praw pokrewnych oraz brak spójności terminologicznej między modyfikowanymi w różnym czasie zezwoleniami różnych organizacji zbiorowego zarządzania, co powoduje liczne problemy interpretacyjne.

Ministerstwo zdecydowało się więc na rozwiązanie, w ramach którego będzie można dokonać przeglądu rynku organizacji zbiorowego zarządzania i jego uporządkowania – w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wszystkie działające organizacje zbiorowego zarządzania będą miały obowiązek złożyć wniosek o zmianę dotychczas udzielonego zezwolenia na zbiorowe zarządzanie poprzez jego dostosowanie do faktycznie wykonywanej działalności, uzasadniając potrzebę jego wykonywania na danym polu eksploatacji.

W ramach przeglądu zezwoleń Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego będzie zobowiązany do uchylenia dotychczasowego zezwolenia organizacji w zakresie, w jakim w toku dotychczasowej działalności zawarła ona nieznaczną liczbę umów z użytkownikami oraz w jakim w odniesieniu do określonej kategorii utworów lub przedmiotów praw pokrewnych nie istnieje potrzeba zbiorowego zarządzania prawami na danym polu eksploatacji. Niezłożenie w terminie wniosku o dostosowanie zezwolenia będzie skutkowało wygaśnięciem zezwolenia z mocy prawa.

Z kolei art. 8 ust. 4 projektowanej ustawy przewiduje możliwość odmowy udzielenia przez Ministra zezwolenia na wykonywanie zbiorowego zarządu w zakresie, w jakim wniosek dotyczy praw objętych zezwoleniem innej organizacji zbiorowego zarządzania – jeżeli udzielenie zezwolenia w tym zakresie mogłoby utrudnić zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Ustawodawca nie zdecydował się na opcję zerową w postaci wygaszenia wszystkich istniejących zezwoleń, ani też na wprowadzenie do nowej ustawy zasady monizmu organizacji zbiorowego zarządzania, ale na pewno nie chce mnożyć pluralizmu zezwoleń, dostrzegając jego negatywny wpływ na przejrzystość zbiorowego zarządu. Rozwiązanie takie należy ocenić pozytywnie.

Cywilnoprawne źródła zbiorowego zarządu

Niezależnie od administracyjno-prawnego zezwolenia na prowadzenie zbiorowego zarządu ustawa porządkuje cywilnoprawne źródła zbiorowego zarządu, wymieniając jako podstawy jego wykonywania umowę o prowadzenie zbiorowego zarządu zawartą bezpośrednio z uprawnionym, umowę o reprezentacji zawartą z inną organizacją zbiorowego zarządzania oraz przepis projektowanej ustawy oraz wprowadzanych nią nowych przepisów w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych upoważniających organizację do reprezentowania uprawnionych, którzy nie powierzyli praw żadnej organizacji (rozszerzone licencje zbiorowe). Przepis wskazujący źródła wykonywania zbiorowego zarządu pomija przypadki, w których granice wykonywanych przez organizacje zbiorowego zarządu zadań wynikają ze wskazania lub wyznaczenia przez Ministra Kultury (np. opłaty z art. 20 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dodatkowe wynagrodzenie artystów wykonawców). Należy jak się wydaje postulować uzupełnienie przepisów w tym zakresie.

Regulacje o cywilnoprawnych źródłach zbiorowego zarządu mają walor także edukacyjny, bowiem na gruncie obecnie obowiązującego art. 105 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustanawiającego domniemanie reprezentacji organizacji zbiorowego zarządzania pojawiały się nieuprawnione poglądy, uznające zezwolenie MKiDN za dostateczną podstawę legitymacji materialnoprawnej w odniesieniu do licencjonowania wszystkich utworów na polach eksploatacji objętych zezwoleniem.

Zasada domniemania, zgodnie z którą organizacja jest uprawniona do zbiorowego zarządzania prawami w zakresie udzielonego jej zezwolenia oraz ma legitymację procesową w tym zakresie, została także zachowana w projekcie nowej ustawy, należy wszakże pamiętać, że istotą tego domniemania jest zwolnienie organizacji zbiorowego zarządzania od obowiązku wykazywania upoważnienia do reprezentacji w procesie o ochronę praw autorskich i pokrewnych na polach eksploatacji, które objęte są zezwoleniem, ma ono więc przede wszystkim charakter proceduralny i nie zezwala na prowadzenie zbiorowego zarządu jedynie na podstawie administracyjno-prawnej.
Projektowana ustawa utrzymuje dotychczasowy model organizacji zbiorowego zarządzania w Polsce, dając jednocześnie impuls do uporządkowania sytuacji na rodzimym rynku zbiorowego zarządzania. Dotychczasowe mechanizmy regulacji działalności organizacji zbiorowego zarządzania oparte na bardzo ogólnych ustawowych wytycznych okazały się niewystarczające dla zbudowania efektywnego systemu zbiorowego zarządu, który powinien z jednej strony zapewniać skuteczną ochronę praw wyłącznych, a z drugiej – być zrozumiały i akceptowany przez wszystkich uczestników rynku.

Wejście w życie projektowanej ustawy i zmian przewidzianych ta regulacją będzie szansą na rozwiązanie przynajmniej części znanych z dotychczasowej praktyki problemów związanych z działalnością organizacji zbiorowego zarządzania. W drugiej części artykułu zostaną omówione najistotniejsze z nich.



ZESPÓŁ

NASZE DANE